Lễ truy ân tam vị Thánh Vương của người dân xã Hồng Thái Tây

Lễ hội rước thần cá bơn của người dân Lâm xá xã Hồng Thái Tây đã có từ rất lâu đời. Và câu chuyện về nguồn gốc của phong tục độc đáo này cũng khá huyền ảo mà thú vị , được bắt nguồn từ một truyền thuyết. Câu chuyện kể rằng vào thời nhà Lý, thế kỷ XI, khi ầy làng Lâm Xá được hình thành trên một khu rừng rậm, sông biển mênh mông, vốn có lợi thế cả về rừng và về biển, phía bắc làng là một khu rừng núi trùng điệp liên hoàn có nhiều lâm sản quí hiếm, phía nam làng là sông biển mênh mông, có nhiều hải sản các loại. Đã có năm ông tổ thuộc năm dòng họ: họ Hoàng, họ Trần, họ Bùi, họ Ngô, họ Nguyễn đã đến đây khai phá rừng rậm, quai đê lấn biển để lập thành làng Lâm Xá. Ban đầu lập làng tổ tiên của năm dòng họ chưa kịp khai khẩn ruộng, vườn để cày cấy, họ đã chọn nghề đốn gỗ, đốn củi đốt than, đánh cá để sinh sống. Năm 1952 khi triều đại nhà Mạc bị lật đổ, một bộ phận của dòng họ Mạc đã về nhập cư vào làng Lâm Xá và cùng sinh sống với năm dòng họ nói trên. Một hôm, ba ông tổ của ba dòng họ: Hoàng, Trần, Mạc rủ nhau đi đánh cá biển trên một con thuyền, khi thuyền của họ vừa xa khơi khoảng được một nửa ngày đường thì đột nhiên thuyền bị bục một lỗ nhỏ, nước biển cứ theo lỗ thủng đó mà chảy vào thuyền. Trong giờ phút nguy nan, ba ngư dân đáng thương đó chỉ còn biết cầu trời khấn phật và phó mặc số phận theo ý trời. nhưng tự nhiên như có một phép màu kì lạ, lỗ thủng của thuyền dường như có ai bịt lại, ba người đàn ông đó dường như không tin vào mắt mình được nữa, một con cá bơn đang cố sức dán chặt thân mình vào chỗ thủng nơi đáy thuyền. Nhờ đó mà ba ông tổ của các dòng họ Hoàng, Trần,  Mạc đã cập bến an toàn. Sau lần gặp nạn đó họ được thần phật báo mộng rằng chính ba vị thánh là Dương Không Lộ, Nguyễn Giác Hải và Từ Đào Hạnh đã hoá phép thành con cá bơn để cứu họ trong lúc nguy nan. Từ đó về sau, tưởng nhớ ân đức của ba vị thánh, hàng năm con cháu của ba đại tộc kia thường làm lễ truy ân.

Toàn cảnh lễ hội

Dòng họ Hoàng, Trần, Mạc có định lệ cho mỗi thành viên là nam phải có nghĩa vụ với dòng họ, kể từ khi được sinh ra đều được đưa vào danh sách của ba họ, đời nọ nối đời kia, mỗi năm trong họ phải cắt lượt 6 ông thợ lo việc  của ba dòng họ, tức là các ông thợ phải tổ chức lễ truy ân và các nghi lễ trong năm theo qui định của dòng họ. Trong 6 ông thợ đó cử ra một ông thợ cả để điều hành. Đến nay danh sách được ghi vào sổ của ba dòng họ là trên 500 người, số thành viên trong họ chưa phải lo việc thợ còn 85 người. Hàng năm vào dịp tháng giiêng các họ lại họp bàn về việc định lễ trong năm cho phù hợp với điều kiện kinh tế của các ông thợ nhằm mục đích động viên mọi người tham gia đông vui tiết kiệm. Trong các họ cử những cụ cao tuổi, có kinh nghiệm vào ban thường trực để hướng dẫn và cùng các ông thợ lo việc trong năm. Theo danh sách nếu các ông thợ được giao việc trong năm mà gia đình có việc tang hoặc những công việc khác không thể lo việc thợ trong năm thì trong ba họ lại cắt cử, phân công người khác.

            Lễ vật trong các kì lễ do 6 ông thợ phải chuẩn bị, thông thường ngoài xôi, thịt lợn, thịt gà, rượu còn phải có đồ lễ bằng cá, vì theo truyền thuyết ba vị thánh: Dương không Lộ, Nguyễn Giác Hải và Từ Đào Hạnh đã hoá phép thành con cá thờn bơn lấp lỗ thủng của thuyền chở 3 vị tổ của 3 dòng họ Hoàng, Trần, Mạc thoát nạn năm xưa.

            Nghi thức lễ: tại nhà ông thợ cả, nơi thờ các vị thánh lập ban thờ đơn giản ngoài trời , ở giữa sân, phía trên đặt 3 lư hương tượng trưng cho việc thờ 3 vị thánh, phía dưới đặt một lư hương để thờ thần thổ địa. Ban thờ này được lập kể từ ngày bàn giao giữa ông thợ cũ sang ông thợ mới và chỉ dịch chuyển khi có sự thay đổi lớn.

            Tổ chức lễ: vào ngày lễ, sau khi tiến hành các nghi thức tế, lễ xong thì rước nhang án, bài vị và lư hương từ nhà ông thợ cả cũ ra đình bái yết xong rồi lại tiếp tục rước sang nhà ông thợ cả mới, hành trình lễ rước đi quanh các thôn theo trục đường chính để tránh trường hợp các nhà ông thợ cũ và mới gần nhau. Nhang án bài vị và lư hương được đặt trên đòn rồng, đi đầu đoàn là những người mang cờ ngũ sắc, tiếp theo là trống, chiêng và các loại nhạc cụ, kế tiếp là 3 thanh niên mang lư hương phía sau có người che lọng, tiếp đến là đòn rồng có 4 người khiêng, phía trên rước nhang án, đi sau có 2 người che lọng và sau cùng là toàn thể mọi người trong 3 dòng họ.

            Có thể thấy rằng lễ truy ân 3 vị Thánh Vương hay còn gọi là lễ hội rước thần Cá Bơn của 3 dòng họ Hoàng, Trần, Mạc là nét đẹp văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam, biểu hiện tình đoàn kết, lòng biết ơn của các thế hệ sau đối với những người có công với dòng họ, góp phần giáo dục truyền thống " uống nước nhớ nguồn" cho các thế hệ con cháu vào mỗi dịp tết đến xuân về và đây cũng là dịp để mọi người trong các dòng họ họp lại để hàn huyên tâm sự, kiểm điểm công việc của một năm, đề ra công việc và trao đổi về những dự định của năm mới.